Nếu bạn hoạt động trong lĩnh vực sáng tạo, ý tôi là nếu bạn làm công việc liên quan tới chuyện sáng tạo dù là bằng bất cứ loại hình thể hiện nào: vẽ vời; sáng tác nhạc, viết lách, diễn xuất; ca hát… Tôi tin bạn ít nhất một lần từng nghe tới Phương Vũ.

Phương là một đạo diễn hay nói rộng hơn là một nghệ sĩ hình ảnh - là người đứng đằng sau những video clip gây bão cõi mạng như: Hoa Xuân Ca (kết hợp cùng VTV); đoạn phim an toàn bay của hãng Hàng Không Quốc Gia Vietnam Airlines; Con Rồng Cháu Tiên (nằm trong chiến dịch #ShotOnIphone của Apple mùa hè 2023)… Những clip Phương làm thường có mẫu số chung là sự ấn tượng bùng nổ về mặt thị giác ngay từ lần trải nghiệm đầu tiên: Đó có thể là sự ấn tượng về nhịp độ nhanh gắt; đó có thể là sự ấn tượng về cách kể chuyện thuần thục kết hợp nhiều loại hình văn hoá - nghệ thuật; đó có thể là sự ấn tượng về những hình dung ngoạn mục kì vĩ mà chúng ta cứ ngỡ được lấy ra từ giấc mơ của… một kẻ điên… Tựu chung, khi xem các video clip Phương, tôi tin chúng ta đều cảm thấy được một điều gì đấy (feel) bất kể đó là cảm xúc tích cực hay tiêu cực. Và việc có thể khiến đại chúng “cảm thấy” khi xem tác phẩm mình làm ra, tôi nghĩ, đó đã là bước khởi đầu tốt cho một cá nhân tiếp tục với hành trình vạn dặm làm sáng tạo của mình.

Sự bình thản của người tạo ra cơn bão

Chỉ trong vòng gần 3 năm lao mình vào "nghề nghiệp đạo diễn" này, Phương đã làm hơn 300 videos ở đủ các quy mô, giới hạn chi phí, số lượng nhân sự khác nhau… Một con số đủ gây choáng ngợp diện rộng. Kể cả một chiếc clip như các Tiktoker hiện nay quay bằng điện thoại thôi cũng đòi hỏi một người bình thường phải có sự đầu tư nhất định nếu muốn thành phẩm nghiêm túc chỉn chu. Phương lại không phải kiểu người cưỡi ngựa xem hoa; cậu tự nhận mình đã chơi bộ môn nào là phải biết sâu về bộ môn đó. Đến đây, bạn có thể làm một phép tính đơn giản: nhân một-đơn-vị-nỗ-lực để đạo diễn một video clip với con số 300 kia. Chỉ trong vòng gần 3 năm, Phương "đốt" một khối nỗ lực rất lớn để biến mình từ một tay ngang trong ngành trở thành một đạo diễn trẻ được săn đón hàng đầu hiện nay khi có ai đấy muốn làm một clip viral. Tính riêng 2023, bên cạnh các clip quảng cáo theo đặt hàng từ các tập đoàn/ thương hiệu lớn; Phương còn đứng sau các MV của dàn nghệ sĩ đình đám: Hit Me Up (Binz Xuân Đan ft Nomovodka); Call Me (Wren Evans); Biết đâu mà lần (Tage ft Raw). Vào lúc tôi tới studio Antiantiart của Phương và các anh em đồng sự, cậu đang mải feedback một video clip cho dịp Tết Nguyên Đán từ một nhãn hàng khá lớn. Nói vậy cũng chỉ để thấy, nhịp độ không khí công việc xung quanh Phương luôn có cảm giác khẩn trương thậm chí hỗn loạn. Nhưng trái với mọi sự phán đoán và mong đợi của tôi, Phương bước vào cuộc phỏng vấn với tâm thế bình thản kì lạ.

Khi đặt bất cứ câu hỏi nào liên quan tới cảm xúc: tâm đắc, yêu thích, cảm nhận thế nào… Phương đều trả lời rằng không thấy, không nghĩ gì đến nữa. Mọi dự án sau khi được đưa ra công chúng đều không còn khiến Phương thấy hào hứng; cậu không có dự án yêu thích nhất hay đáng nhớ nhất. Với Phương, công việc vận hành theo một quỹ đạo tuyến tính xen kẽ giữa những việc phải làm và một số dự án mang tính cá nhân.

"Khoảnh khắc trước khi một dự án được ra mắt công chúng, tôi vẫn còn rất nhiều cảm xúc. Dù sao các dự án tôi làm đều có công sức đóng góp của các anh em, kỉ niệm cũng không ít. Nhưng có lẽ trong quá trình làm, tôi đã khám phá trọn vẹn các cung bậc cảm xúc rồi nên tới khi dự án kết thúc và tới được công chúng tôi không còn nhiều suy nghĩ, tình cảm gì cho nó nữa. Ngay bây giờ khi bạn hỏi tôi tâm đắc sản phẩm nào, tôi không nghĩ ra, tôi cũng không hay so sánh và suy nghĩ gì thêm sau khi một dự án kết thúc. Đang có nhiều jobs phía trước và việc của tôi là giải quyết chúng".

Khi đặt bất cứ câu hỏi nào liên quan tới cảm xúc: tâm đắc, yêu thích, cảm nhận thế nào… Phương đều trả lời rằng không thấy, không nghĩ gì đến nữa.

Tiếp cận sáng tạo từ góc độ của lý trí:

Tôi hay nghĩ về những người làm sáng tạo như một định nghĩa khó có thể rạch ròi trắng đen chỉ trong vòng vài dòng. Chắc chắn họ là những người nhạy cảm, có sự sắc bén trong việc chuyển hoá thế giới quan phong phú của mình vào những công việc họ làm. Nhưng nếu chỉ nương nhờ vào cảm xúc thì phong độ & chất lượng công việc khó có thể duy trì ổn định. Tôi cũng vì thế muốn biết xem những cá tính sáng tạo lớn đã-thực-sự-làm-nên-chuyện, họ làm cách nào để cân bằng giữa cảm xúc và thực tế. Hay nói dễ hiểu hơn, họ làm cách nào để kiểm soát cảm xúc của mình một cách hiệu quả và phù hợp.

hương cũng từng nhắc tới điều này trong nhiều cuộc phỏng vấn. Phương nhắc về nó nhiều tới mức tôi nghĩ đó thực sự là một thứ chân ngôn (mantra) được Phương tuyệt đối tin tưởng & làm theo:

"Tôi không tin vào cảm xúc cho lắm. Cảm xúc là thứ rất đẹp, cần thiết trong công việc sáng tạo. Nhưng cảm xúc không phải thứ đáng tin cậy. Tôi nghĩ khi làm một artist (nghệ sĩ), bạn không nên tin vào cảm xúc trong một thời gian dài".

"Antiantiart phát triển là một team độc lập, không hề có quy trình của một công ty lớn. Làm gì chúng tôi cũng phải tự sinh ra một quá trình, tự quản lý, tự sáng tạo, tự làm mà mọi người trong team ai cũng có tính cá nhân rất cao. Để truyền tải được tính cá nhân tới một đơn vị hay một sản phẩm trong một khoảng chi phí thấp mất rất rất nhiều công sức. Tôi học cách để chấp nhận rằng bản thân mình có thể mất cân bằng, mình có thể go insane (phát điên) bất cứ lúc nào. Tôi học cách tiếp nhận những lúc như vậy và cứ làm việc của mình thôi. Điều đó cũng giống như bạn đang tập luyện một loại cơ bắp của trí não, mình càng va vấp rèn giũa thì sẽ càng khoẻ hơn. Lâu dần, tôi tin là mình có cho bản thân một chiếc áo giáp được bồi đắp nhờ vào những lần như vậy. Nghe hơi phòng vệ quá nhỉ, nhưng tôi không nghĩ mình có thể duy trì sự cân bằng lâu khi làm nhiều thứ chứ không chỉ riêng gì hoạt động sáng tạo. Ví dụ như đi tập gym không quen sẽ bị đau tay, cơ bắp mỏi nhức. Tôi nghĩ thật ra không có cách nào để cân bằng cả."

Câu trả lời của Phương làm tôi nhớ tới những kí ức đầu tiên cá nhân tôi có với cái tên Antiantiart. Tôi biết tới Phương vào khoảng năm 2016 - 2017 khi Phương là người chụp ảnh cho Plaaastic - một cô nàng blogger thời trang đã quá cố theo đuổi phong cách… rất dị (kì dị, quái dị, dị biệt hay thậm chí… có phần kinh dị). Ở vào cái thời điểm 5, 7 năm trước khi thuật toán AI còn sơ khai, việc một bộ đôi blogger - nhiếp ảnh gia tạo được ấn tượng không theo bất cứ chuẩn mực nào của số đông; tài khoản Instagram của Plaaastic có đến hơn 600k lượt theo dõi… là một hiện tượng. Tôi không theo dõi đủ sâu nhưng cũng nhớ loáng thoáng Phương đủ thân với Plaaastic đến mức: Khi cô mất Phương đã lên tiếng bênh vực cô trước những lời đồn đoán, xôn xao về sức ảnh hưởng tích cực hay là tiêu cực của Plaaastic tới cộng đồng. Loanh quanh những bài phỏng vấn của những năm đó, Phương từng nói cậu là một người rất cảm tính và bừa (mà tôi chắc chắn giờ có nhắc cậu cũng không còn nhớ nữa). Vì vậy, tôi nghĩ rằng hành trình luyện giáp của Phương là một hành trình âm thầm và bền bỉ thực sự - một hành trình học cách kiểm soát cảm xúc hỗn độn của mình và tiếp cận công việc sáng tạo dưới một góc độ lý trí, mạch lạc.

"Tôi chỉ đang nghĩ mình vẫn là người đi làm nghề, vẫn nhận nhiều đề bài từ khách hàng rồi phân tích và thực hiện lời giải. Tôi nghiên cứu và đọc rất nhiều để chuẩn bị kỹ nhất có thể cho mọi đề bài được tung ra. Tính cá nhân của tôi được thể hiện tốt nhất trong quá trình phân tích và giải đề chứ không phải thông qua một sự bay bổng nào đó. Với anh Binz: anh là một nghệ sĩ lớn chuẩn bị comeback, khi giải đề cho anh Binz mình cần tính tới những yếu tố khác bên cạnh nghệ thuật. Với Wren Evans, cậu ấy có một sự "idol" nhất định thì cách giải đề cũng phải khác. Với Tage, đó lại là một dự án mang nhiều tính cá nhân của tôi, chúng tôi giải đề chỉ bằng 5 dòng kịch bản rồi cứ thế mà quay không chuẩn bị gì nhiều… Cảm xúc cuối cùng chỉ là thứ gia vị đi kèm nêm nếm vào còn vấn đề vẫn phải nằm ở cách nấu".

Những động lực rõ ràng & đơn giản:

Với Phương, tôi không nghĩ mình nên lấy giấc mơ ra để hỏi. Chẳng phải vì Phương không có mơ ước gì mà quả thật tôi nghĩ giấc mơ lãng mạn, bay bổng quá. Còn Phương thì trần trụi, thực tế. Một thứ đơn vị đo lường khác phù hợp hơn với cậu có lẽ là các mục tiêu - những gạch đầu dòng gãy gọn có thể đặt bút xuống viết ra được, ai cũng có thể hiểu được: trở thành đạo diễn điện ảnh; hoàn thiện một dự án; làm việc cùng anh em hay là đấu tranh với chính mình để có thể phát triển tiếp. Đó là một cách tiếp cận logic và thông minh cho hầu hết mọi vấn đề (tôi nghĩ vậy). Khi bạn có thể bẻ nhỏ mọi thứ bạn phải giải quyết thành những phân tử có kích thước nhỏ nhất, bạn sẽ thấy vấn đề giờ chỉ còn là loại bớt từng gạch đầu dòng công việc đơn giản ra khỏi đầu mà thôi. Có lẽ, với cách xử lý như vậy, Phương đã hạn chế được tối đa những cảm xúc tiêu cực, những sự suy diễn có thể trong quá trình làm sáng tạo. Khi bạn dọn dẹp được những điều đó, bạn sẽ có khoảng trống để tập trung vào những việc khác - mà với Phương đó là việc đạt được các mục tiêu mà mình đã đề ra:

"Tôi tự công nhận mình là đạo diễn bởi tôi muốn đi sâu hơn vào cái game này. Tôi muốn làm điện ảnh, muốn đi sâu hẳn với nghề và đạt được những thành tựu nhất định. Trước kia tôi gọi mình là một nghệ sĩ hình ảnh, điều này giờ vẫn đúng. Chỉ là tôi đang khám phá nhiều ngôn ngữ khác nhau để thể hiện những hình ảnh, tiếng nói mình có trong đầu. Động lực lớn đầu tiên cho việc này có lẽ đến từ chuyện tôi không thoải mái với level của bản thân ở thời điểm hiện tại. Tôi vừa làm vừa khai phá thêm những góc nhìn về bản thân, liệu đây có phải là tôi không? Càng làm tôi càng thấy hiện ra một hình dáng rõ ràng hơn về chính mình. Tiếp theo đó là động lực từ gia đình và các anh em. Tôi bắt đầu làm nghề này vì có những người anh em làm cùng. Lúc trước thì đơn giản nghĩ đây là một nghề có thể kiếm sống được, có thể làm được nhiều tiếng trong ngày mà không chán. Với cũng không biết nếu không làm cái này thì làm được cái gì khác? Nhưng hoá ra đây lại là một lựa chọn có thể tạo ra giá trị hơn như thế, anh em lại có thể gắn kết với nhau. Thế nên tôi vẫn muốn làm tiếp nghề đạo diễn.

Tôi muốn làm phim, phim điện ảnh"

Trong bộ phim tài liệu 03 tập jeen-yuhs về Kanye West trên Netflix, có một câu tôi khá nhớ: The Giant looks in the mirror and sees nothing (người khổng lồ nhìn vào trong gương và không thấy điều gì lạ cả). Tôi không biết nhưng tôi nghĩ đây là một câu tôi có thể dùng trong câu chuyện này kể về đạo diễn Phương Vũ. Chỉ trong vòng gần 3 năm lao mình vào "nghề nghiệp đạo diễn" này, Phương đã làm hơn 300 videos ở đủ các quy mô, giới hạn chi phí, số lượng nhân sự khác nhau… Một con số đủ gây choáng ngợp diện rộng. Đối với tuyệt đại đa số chúng ta, điều đó gây choáng ngợp, sững sờ hay bất cứ cung bậc cảm xúc nào khác trong thang hỉ-nộ-ái-ố như khi được nhìn thấy một người khổng lồ vật lý xuất hiện giữa đời thực. Nhưng Phương lại không cảm nhận được sự khác biệt đấy bởi đó là cuộc sống hàng ngày của cậu, cậu làm điều cậu cần làm & phải làm, cậu sống.

"Tôi luôn cảm thấy vui và hạnh phúc với anh em, gia đình, người thân xung quanh. Cuộc sống đơn giản. Tôi cũng luôn thấy sự tiêu cực song hành cùng hạnh phúc. Tôi không có thói quen nói về vấn đề gì đó sâu sắc quá lâu. Chỉ đơn giản là mình đang sống mà thôi".

The Giant looks in the mirror and sees nothing (người khổng lồ nhìn vào trong gương và không thấy điều gì lạ cả).